O systemie kaucyjnym w Polsce wiadomo dziś już całkiem sporo i jest to temat naprawdę istotny — zarówno pod względem ekologicznym, jak i konsumenckim.

Oto, co warto o nim wiedzieć:

Kiedy i co dokładnie wchodzi w życie?

System kaucyjny w Polsce zacznie obowiązywać od 1 października 2025 roku. Termin został przesunięty z pierwotnie planowanego na 1 stycznia 2025 r.

Jak będzie działać?

1. Opakowania objęte systemem i wysokość kaucji. Będą to trzy typy opakowań:

• Butelki plastikowe (PET) do 3 litrów — kaucja: 0,50 zł
• Puszki metalowe do 1 litra — kaucja: 0,50 zł
• Butelki szklane wielokrotnego użytku do 1,5 litra — kaucja: 1,00 zł

Na opakowaniach znajdzie się wyraźne oznakowanie systemu kaucyjnego, informujące o wysokości kaucji

Obowiązki sklepów i punktów zwrotu

• Sklepy powyżej 200 m² będą musiały przyjmować wszystkie opakowania objęte systemem.
• Sklepy poniżej 200 m² mogą dobrowolnie przystąpić do systemu, przy czym jeśli sprzedają napoje w butelkach szklanych wielokrotnego użytku (np. piwo), muszą zorganizować punkt zbiórki niezależnie od wielkości
• Ponadto w każdej gminie musi powstać co najmniej jeden stacjonarny punkt odbioru opakowań.

Dodatkowo do dyspozycji będą automaty kaucyjne – w sklepach, a także w lokalizacjach zewnętrznych.

3. Zwroty, paragon i ergonomia systemu

• Paragon nie jest wymagany przy zwrocie opakowania.
• Opakowanie zwrotne musi być puste, niezgniecione, z kodem kreskowym i logiem systemu.
• Zwrot możliwy będzie w dowolnym punkcie, niekoniecznie w sklepie, w którym dokonano zakupu.

Dlaczego to wprowadzono? Korzyści i cele

Celem jest zwiększenie poziomu recyklingu i ograniczenie odpadów opakowaniowych. System ma również spełniać wymagania unijnej dyrektywy SUP (2019/904), która narzuca krajobrazy selektywnej zbiórki opakowań z tworzyw sztucznych — do 2025 r. poziom ten ma wynosić 77%, a do 2029 r. — 90%. Według Ministerstwa, system taki może przyczynić się do odzyskania nawet ponad 90% opakowań.

System kaucyjny ma duży potencjał — to sprawdzony mechanizm z wielu krajów Europy, który systematycznie poprawia skuteczność recyklingu i wzmacnia świadomość ekologiczną. Jako konsument, zyskujesz finansowy bodziec (niewielką, ale widoczną kwotę zwrotu) oraz wygodny, intuicyjny system zwrotu, działa to bez konieczności posiadania paragonu, a opakowania możesz oddać praktycznie w dowolnym miejscu objętym systemem. Z drugiej strony, przedsiębiorcy — zwłaszcza mali — muszą przygotować się logistycznie i prawnie: zawrzeć umowy z operatorem, uwzględnić nowe obowiązki podatkowe (np. rozliczenie VAT od kaucji), a w razie braku przystąpienia do systemu — uiścić alternatywne opłaty produktowe.

W sferze konsumenckiej warto zwrócić uwagę na sklepy drogerie, apteki czy sklepy sportowe. Już teraz pojawiają się sygnały, że niektóre z nich rozważają wycofanie napojów objętych systemem kaucyjnym ze swojej oferty, z uwagi na logistyczne i operacyjne trudności.

Czy niska kaucja nie zniechęci konsumentów do korzystania z tego systemu?

Z jednej strony faktycznie kaucja 0,50 zł za butelkę PET czy puszkę może wydawać się niska — nie jest to kwota, która mocno uderza w portfel przeciętnego konsumenta. Można obawiać się, że część osób po prostu „odpuści” i wyrzuci opakowanie do zwykłego kosza, zamiast oddawać je do systemu.

Ale patrząc szerzej:

Argumenty, że kaucja jest zbyt niska

• Brak realnej motywacji finansowej – dla wielu osób 50 gr to niewielki bodziec, zwłaszcza gdy ktoś kupuje pojedynczy napój.
• Ryzyko niskiej frekwencji – jeśli kaucja nie zadziała psychologicznie, konsumenci mogą traktować ją jak dodatkowy koszt, a nie zachętę do zwrotu.
• Trudności w osiągnięciu unijnych celów (90% zbiórki do 2029 r.) – im niższa motywacja, tym trudniej zebrać wymagane ilości opakowań.

Argumenty, że kaucja jest wystarczająca

• Efekt skali – 50 gr pojedynczo to niewiele, ale przy 10–20 butelkach robi się 5–10 zł. To już motywuje do zbiorczego oddawania.
• Nawyki społeczne – w krajach takich jak Niemcy czy Litwa, gdzie kaucja jest na podobnym poziomie (ok. 0,25 €), system działa świetnie.
• Brak konieczności paragonu – łatwość oddania opakowania w dowolnym sklepie zmniejsza barierę psychiczną.
• Dodatkowy element edukacyjny – nawet niska kaucja działa jak sygnał: „to opakowanie ma wartość, nie wyrzucaj go”.

Kaucja w Polsce faktycznie mogłaby być trochę wyższa (np. 1 zł także dla puszek i butelek PET). Byłaby wtedy bardziej odczuwalna i mocniej motywowała do zwrotu. Ale kluczowe nie jest samo 50 gr, tylko dostępność i wygoda systemu. Jeśli automaty i punkty odbioru będą powszechne i proste w użyciu, a ludzie zobaczą realny zwrot pieniędzy w codziennych zakupach — nawet ta niska kwota wystarczy, żeby osiągnąć wysoki poziom odzysku (tak jak w Niemczech).